ایلقار نیوز :اینکه آیا اساساً جامعه به امر به ‌معروف نیاز دارد، زمان آن مربوط به عصر پیشین بشری نیست، حضور رسانه، آگاهی، مکتوبات، فضای مجازی و در یک‌کلام گذر از عصر شفاهی به عصر نوشتاری، رجوع مجدد به امربه‌معروف و نهی از منکر را امری ضروری می‌رسند، نگاه مردم و شهروندان به این مسئله چگونه هست؟ آیا این آیین‌نامه اخلاقی، نوعی نصیحت است یا مشورت؟.  گاهی نصیحت کردن، نفرت را جایگزین عشق می‌کند. اجتماع را پراکنده، متفرق، خشونت‌آمیز و پر از التهاب می‌نماید.

 آنچه گاهی از  آن ویران‌کننده روابط  و کاهش علقه عاطفی و محبت یاد می‌شود، نصیحت یک‌طرفه و اجباری است، نصیحت باید رویه‌ای کاملاً آموزشی به خود بگیرد، در حالت تمایل و گرایش به امر مورد معروف و نهی شده، بیشتر می‌شود، شهروندان نیز با آغوشی باز، نقش آن را جدی می‌گیرند. امر به معروف در اسلام، مسئله‌ای کاملاً آموزشی، مشورتی و توصیه محور بوده تا امری امر تحمیلی. پس برای درک و تلقی علمی از امربه‌معروف و نهی از منکر، به ریشه‌شناسی مفهوم برمی‌گردیم. معروف، در لغت به معنی شناخته‌شده، از ماده عرف و منکر، به معنی «نا‌شناس» از ماده انکار است. نظارت اخلاقی بر مردم حتی در جوامع سکولار یا به تعبیری اجتماعات غیر خدایی، از اصول اصیل آن شناخته‌شده است. اخلاق حتی در بعد انسانی در همه آرمان‌های بشری، ستودنی‌ترین واژه است. با نادیده گرفتن اخلاق و سلامت اجتماعی، جامعه ره به تاریکی و شهوانی می‌برد و سقوط خود را رقم می‌زند. پس پیامبران الهی و نیکنامان بشری، دعوت‌کننده به نیکی‌ها بودند و برای زدودن شر، پاک کردن قلوب، تقویت همدلی و افزایش همبستگی اخلاقی- اجتماعی، امر به کارهای زیبا و بازداشتن از کنش‌های ضد اخلاقی، تلاش‌های بسیاری را کرده‌اند.

 در طول تاریخ پیامبران از نخستین واعظان اخلاقی هستند که دنیای سنتی را به زندگی سالم و بدون قانون جنگل سوق دادند و این کار از طریق امر به معروف و نهی نمودن از زشتی‌ها شروع شد. امر به معروف فقط خواندن نماز و گرفتن روزه نیست، بلکه اعتماد داشتن، کاهش رشوه، فساد و حذف دروغ از مناسبات اجتماعی را دربر می‌گیرد، پس امر به معروف و نهی از منکر، مسئله‌ای است که بین حاکمان و شهروندان در جریان است، امری است که دوطرفه که جامعه مدنی در آن نسبت به هم مسئولیت اجتماعی دارند، هم مردم و هم حاکمان هر دو به این اقدام دینی-اجتماعی نیازمند هستند. امربه‌معروف و نهی از منکر‌، در هر مرتبه‌، بیان‌گر حساسیت اجتماع در مقابل اعمال زشت و نابهنجار است‌. این حساسیت وقتی به شکل مؤثری ظاهر گردد‌، راه را بر رواج ناهنجاری‌ها در جامعه می‌بندد. شهروندانی که خود را نسبت به تحولات اخلاقی مسئول دانسته و در مقابل ضعف­ها و کاستی­ها از خود عکس‌العمل نشان می­دهد و برای آن چاره‌جویی می­کند، جامعه­ای زنده و پرتحرک  خواهد بود. نشاط، سرزندگی، قانون‌گرایی و رعایت حریم اجتماعی جزء اولویت‌های آن‌ها خواهد بود. با کاهش حساسیت به اخطار اجتماعی، زمینه ترویج و تثبیت ناهنجاری‌ها مهیا می‌شود و ناهنجاری‌ها شکل هنجار به خود می‌گیرد و منکرات در پوشش معروف ظاهر می‌شود. دعوت به کارهای خوب در اجتماع چه سوای توجهات مذهبی و ممانعت از اقدام به کارهای خلاف انسانیت، از ارکان اصلی و سازنده‌های حیات بشری است. کارکردهای مهم امربه‌معروف و نهی از منکر فراهم‌سازی زمینه عمل به هنجار‌ها و تقویت هنجارهای موردنظر جامعه اسلامی و عمل به نیکی‌ها است، وقتی اعضای اجتماع مراقب هم بوده و یکدیگر را سفارش به‌حق‌ و نیکی نمایند و از بدی و زشتی بازدارند‌، این خود به‌تدریج زمینه نهادینه شدن و رسوخ نیکی‌ها در روح و روان افراد را فراهم می‌آورد‌. ساختار اصلی جامعه از اقتصاد، فرهنگ، سیاست و اجتماع است که در کلیت خود به دو دسته روبنا و زیربنا تقسیم می‌شود. روبنا مسائل فرهنگی، امربه‌معروف، نهی از خلاف، دعوت به خوبی‌ها و زیربنا مسائل تولیدی، کار و تلاش را شامل می‌شود. جامعه نیازمند نظارتی اخلاقی است تا در جامعه اخلاق، تقویت نشود، نمی‌توان مناسبات اجتماعی، تولیدی و فرهنگی را ساماندهی کرد. فطرت بشری، ساختار فرهنگی یک جامعه نیاز به هشدارهای اخلاقی را واجب نمایان می‌سازد. انسان به دلیل اجتماعی بودنش، نیاز به جمعی دارد که انیس او باشند تا از غم‌ها و سختی‌ها رهایی یابد و استعدادهای نهفته‌اش را به فعلیت برساند، وگرنه انسانیت انسان، بی‌معنا خواهد بود به همین دلیل زندگی انسان، شکل گروهی به خود گرفته و اجتماعات متفاوت درعین‌حال، شبیه به هم را به وجود آورده است و رشد و تعالی انسان‌ها تنها در محیط و اجتماع سالم و پاک، امکان‌پذیر است. با رخت بربستن نهی از منکر، در جامعه، زمینه فروپاشی ساختار اجتماعی آغاز شده و  هرج‌ومرج و نزاع و نفرت جایگزین آن می‌شود. از نگاه پیامبر الهی، فقدان امر به معروف و نهی از منکر، نشان تضعیف ایمان شهروندان و کاهش حضور دین در عرصه عمومی است. پس، برای بازآفرینی اجتماع به شیوه اخلاقی و جامعه به‌مثابه مدینه فاضله فارابی، نیازمند مجدد رجوع به فلسفه امر به معروف و نهی از منکر است، تا بتواند در برابر بحران‌های اجتماعی پایدار مانده و دیواره‌های دفاعی خود را تنظیم نماید. تنظیم امنیت، کاهش هراس از همدیگر و مدیریت رفتارهای بشری و تنظیم روابط اجتماعی، رویکرد حضور دین در جامعه را پررنگ‌تر نموده و آن را مسئولیت فرا فردی می‌کند.

دکتر طاها عشایری، پژوهشگر مسائل فرهنگی-اجتماعی