مفاهیمی مانندمسئولیت اجتماعی، مشارکت شهروندی، نظارت و پرسشگری نهادینه شهروندی و … از جمله مواردی است که در ادبیات سیاسی، اجتماعی مورد توجه و تاکید ویژه ای قرار گرفته اند. مفهوم مشارکت شهروندان از مطالعه چگونگی مشارکت مردم در امور جامعه بعنوان رکن مهم توسعه سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و حیات مدنی در بررسی روابط فرد و جامعه بدست می آید.
در این میان یکی از مهمترین مولفه های مشارکت شهروندان موضوع شورایاری است که از مصادیق دموکراسی و مشارکت های اجتماعی و نظارت همگانی است با اینکه شورایاری به صورت رسمی در ایران مدت زمان کوتاهی است که در شهرهای بزرگ خصوصا تهران شکل گرفته اما همین نقش در قدیم الایام توسط ریش سفیدان محلی کارکرد خود را در بهترین شکل ممکن انجام می دادند که با رشد فزاینده و انفجاری شهر نشینی در ایران نقش آنان کمرنگ شد . امروزه مسئله شورایاری و انتخاب شورایاران اجتناب ناپذیرشده است و این امر در شهر ما مشکین شهر می تواند بستر ساز فرهنگی مشارکت شهروندی، احساس مسئولیت شهروندی، بالا رفتن آگاهی عمومی در مسائل شهری، پذیرش مشارکت اجتماعی توسط مقامات و مسؤلین و به رسمیت شناختن و تحمل تنوع افکار و دیدگاهها ، عقاید،سلایق و روشهای مختلف شهروندان در بعد مشارکتهای اجتماعی و در بعد نظارتی می توان به مواردی از جمله اعمال مراقبت عمومی، بررسی و پاسخگویی به شکایات ، اعتراضات مردمی، شناسایی و برخورد با تخلف و انحراف و کنشی مسؤلانه از سوی شهروندان برای مقابله با انحراف و تخلف را می توان ذکر کرد.
اما در مورد این بحث یعنی شورایاری محلات، رسمی ترین و بزرگترین انجمن محله است.انجمنی غیر دولتی ،نهادی غیر متمرکز ، غیر سیاسی، داوطلبانه، مشارکتی و خود گردان هستند که اعضای آن (شورایار) بهصورت افتخاری فعالیت میکنند. شورایاران امینان محلی هستند که رابط بین مردم و مسئولین شهری میباشند.باید بر این نکته تاکید کرد که برای تامین نیازهای شهروند سالم که همان امنیت و ایمنی در شهر ، یادگیری و توانمند شدن در حوزه شهروندی ، رفاه و مشارکت فعال راهی نیست جز هویت بخشی به محلات و تشکیل انجمنهای محلی که همان شورایاری هاست . هدف از تشکیل شورایاریها شکل گیری روابط اجتماعی ، ایجاد اعتماد ، ایجاد حس شهروندی و از همه مهمتر بهوجود آوردن سرمایه اجتماعی است .شورایاران منتخبان مردم برای اداره بهتر محلات میباشند.از مهمترین اهداف تشکیل شورایاریها، استفاده از تجربه و تخصص شهروندان هر محله و واگذاری اداره امور محلات به خود مردم میباشد. شهروندان چه به عنوان شورایار و چه بعنوان شهروندان عادی مسئولیتها و وظایف متقابلی نسبت به هم ایفا میکنند. مسئولیت متقابل ساکنان محله در قبال شورایاریها میتوان به همکاری با اعضای شورایاریها به عنوان نمایندگان منتخب محله ، کمک در معرفی و شناسایی و تعریف و تثبیت جایگاه شورایاری در محله، همفکری و مشاوره به اعضای شورایاری ، مشارکت و همکاری در اجرای برنامهها و فعالیتهای تدارک دیده شده توسط شورایاریها ،کمک در اطلاع رسانی طرحها و برنامهها و فعالیتها ، کمک در تشکیل کارگروههای محلهای، کمک در ارائه آمار و ارقام و اطلاعات محلهای در کمبودها و قوتها اشاره کرد.از وظایف متقابل شورایاران در قبال ساکنان محله میتوان به انتقاد پذیری و توجه به دیدگاهها و نظرات مطرح شده از سوی ساکنان محله، مشارکت دادن ساکنان در نیاز سنجی و تصمیم سازی، پایبندی به اطلاع رسانی و پاسخگویی به مردم، پایبندی به پذیرش و استفاده از مشارکت فعال و آگاهانه شهروندان محله، پذیرش نظارت محلی ، داشتن ارتباط مستمر و سازنده با مردم، پیگیری منافع عام محله به جای منافع فردی خاص یا گروهی خاص و…اشاره کرد. شورایاریها تا به حال چهار دوره را در تهران پشت سرگذاردهاند. شورایاریها نهادهای محلی هستند که در دهه ۱۳۸۰ در ایران پدید آمدند. وظیفه این نهادها انجام برخی امور برای کمک به شوراهای محل در شهرهای ایران است.در انتها نگاهی کوتاه به وظایف شورایاران می پردازیم.
شرح وظایف
۱- اعضاء شورایاری میبایست از قوانین و مصوبات شورای اسلامی شهر مطلع باشند تا مطالبات را با توجه به قوانین منتقل نمایند
۲ – شناخت وضع موجود:
شورایاریهای میبایست بانک اطلاعات محله را تشکیل بدهند و امکانات را شناسایی نمایند – جمعیت ساکن منطقه را بشناسند که چه توانمندیها و چه مشکلاتی دارند
۳- فرهنگسازی:
فرهنگ سازی مشارکت را توسعه میدهد، هزینهها را کم میکند و از مشکلات اجرایی پروژهها میکاهد و پروژهها اثر گذار میشوند
۴- تعامل محلهها: نقاط مشکل ساز محله – اعتیاد – نیازمندان و فرصتها و تهدیدها شناسایی و با استفاده از فرصتها تهدیدها کم اثر و رفع شوند – بین محلات نیز تعامل باشد.
با توجه به اینکه موضوع شورایاری در شهر های میانه اندام و کوچک اندام هنوز جایگاه واقعی خود را پیدا نکرده اما مجموعه عوامل شهرداری و شورای شهرمان خصوصا شهردار محترم و رئیس محترم شورای شهر مشکین شهر نسبت به بحث ایجاد شورایاری محلی نگرش بسیار مثبتی دارند و علاقمند به زمینه سازی و بستر سازی فرهنگی برای برگزاری انتخابات شورایاران می باشند. انجام این امر به طور اصولی و صحیح، باعث افزایش سرمایه اجتماعی، اعتماد و اطمینان اجتماعی و کاهش شکاف های اجتماعی و تسهیل و تسریع در پاسخگویی به مطالبات به حق و قانونی شهروندان و تمرکز زدایی، تراکم زدایی و واگذاری واقعی امور به شهروندان می شود. امید دارم که در آینده نزدیک شهروندان گرامی نیز دست در دست هم همراهی لازم در این باب داشته باشند.
منابع: سعیدی ، محمدرضا، درآمدی بر مشارکت مردمی و سازمان های غیردولتی ، انتشارات سمت،۱۳۸۲-علوی تبار ، علیرضا ، الگوهای مشارکت شهروندی در اداره امور شهرها، ۲ جلد، انتشارات سازمان شهرداری ها، ۱۳۸۰- مجموعه مقالات نخستین همایش علمی، تخصصی نظارت همگانی شهرداری تهران
مجموعه مقالات همگانی، شهروندی و توسعه سازمانی شهرداری تهران ( مرکز ۱۸۸۸ سال ۱۳۸۷)
