مراسم نقد و بررسی ترجمه فارسی کتاب حَدیقه السُّعداء اثر حکیم و شاعر بلند پایه جهان تَشیّع، مولانا محمد فضولی (رحمه الله علیه) و بررسی خدمات علمی استاد مرحوم دکتر حسین محمدزاده صدیق در فضولی شناسی با حضور حجت الاسلام دکتر جوان آراسته؛ رییس دانشکده عرفان دانشگاه ادیان و مذاهب، حجت الاسلام سید بشیر حسینی، مسئول مجمع الشعرای ترک زبان قم و یحیی فغانی؛ مترجم کتاب حدیقه السعدا به فارسی برگزار شد. در این مراسم از خدمات دو شاعر پیشکسوت حسن مجیدزاده (ساوالان) و داوود طیب زاده مشکینی تجلیل شد و از تصویر عارفانه استاد مرحوم حسین محمدزاده صدیق رونمایی شد.
حیات دوباره فضولی
در ابتدای این مراسم دکتر ائلدار محمدزاده صدیق، فرزند استاد مرحوم حسین محمدزاده صدیق، مجموعه فعالیت های علمی پدرش در نشر و تصحیح آثار محمد فضولی را سبب حیات مجدد فضولی در دوران معاصر دانست و گفت: « مولانا حکیم ملا محمد فضولی، چهار قرن پس از حیات جسمانی خود، گو اینکه دوباره حیات یافته است. البته علما و فضلا با آثار ماندگار خود حاضر هستند و جاری. این میزان شعور و درک ما هاست که سبب شناختمان از ایشان می شود.»
صاحب امتیاز مجله نامه صدیق و انتشارات قلم صدیق، توضیح داد: « تحقیقات گسترده پدرم درباره سیره، زندگی و آثار مولانا حکیم ملا محمد فضولی، عارف و شاعر نامی ایرانی چهار قرن پس از حیات او سبب شناخت بهتر و اصولی این شاعر و اندیشمند والاجای شیعی مذهب شده است. این متفکر و شاعر سه زبانه تاثیر عمیقی به ویژه در تاریخ ادبیات ترکی آذربایجانی بر جای نهاده است. به گفته دکتر صدیق، لقب «ملا» نشانه کلامی بودن وی و لقب «حکیم» بیانگر رویکرد او به فلسفه و حکمت است. به دیگر سخن، حکیم ملا محمد فضولی مانند ابوعلی سینا و بیشتر از او توانست کلام و فلسفه را به گونه ای آشتی دهد و راه سومی را در حکمت اسلامی بگشاید که بعدها از سوی حکیم ملا عبدالله زنوزی دنبال شد.»
محمدزاده صدیق در معرفی حکیم فضولی ادامه داد: «او شاعری اندیشمند است و در شعر ترکی، ید طولایی دارد. در مقدمه دیوان ترکی خود می گوید: شعر عاری از دانش همچون دیواری بی بنیان باشد و دیوار بی بنیان را سرانجام اعتبار نشاید. در همان جا، از تحصیل علوم عقلی و نقلی و پرورش استعداد شعری خود با دانش و معرفت سخن می گوید و اعتقاد دارد که: «شاعری، از الطاف الهی است که نصیب برخی از اولاد آدم می شود.» و شاعری را نوعی عبادت می شمارد. فضولی بنا به تصریح منابع زندگی گزاری دوران های گذشته، منسوب به ایل بیات بوده است و او را در برخی از تذکره ها به صراحت «بیاتلو» نامیده اند.»
حکیم فضولی، بنیانگذار سبک هندی است
در ادامه دکتر جوان آراسته گفت: با توجه به اینکه کتاب حدیقه السعدا مقتل امام حسین(ع) است، همزمانی بحث و بررسی این کتاب با ایام صفر و عزاداری امام حسین (ع) کاری پسندیده است. او ترجمه این کتاب به زبان فارسی را کاری ارزشمند دانست و اظهار امیدواری کرد تا این اثر جای خود را در بین اهل علم و کسانی که دنبال مطالب تاریخی در عصمت و طهارت هستند، باز کند. او ادامه داد: محمد فضولی، از جمله مفاخر بزرگ ما هستند که ناشناخته مانده اند و عموم مردم از این گنجینه ارزشمند بی بهره هستند. حکیم فضولی به سه زبان فارسی، ترکی و عربی شعر استوار داشته است و این بسیار ارزشمند است. حجت الاسلام جوان آراسته ادامه داد: حکیم فضولی از جمله شاعران ترک زبانِ پارسی گویی بوده است که در شعر فارسی از فارس زبان ها سبقت گرفته است. رییس دانشکده عرفان دانشگاه ادیان و مذاهب ادامه داد: حکیم فضولی پیش تر از بافقی شعر می سرود و او بنیانگذار سبک هندی است. هرچند که ما سبک هندی را با بیدل و صائب تبریزی بیشتر می شناسیم. او با بیان اینکه سبک هندی در شعر فارسی فاخر است، ادامه داد: سایه سبک هندی بر شعر ما مشهود است و در شرایطی که در دوران بازگشت ادبی هستیم، بررسی آثار فضولی از ارزش بالایی برخوردارست. او به لزوم ریشه یابی اشعار فضولی در مجامع ادبی تاکید کرد و گفت: ما باید بدانیم که مدیون چه شاعرانی هستیم. دکتر آراسته در بخشی از صحبت های خود به تسلط حکیم فضولی به سایر علوم اشاره کرد و گفت: حکیم فضولی در رساله هفت جام از موسیقی سخن می گوید. همچنین مسائل و منازل سلوکی در ایرن رساله مطرح است.
نگذاریم، دیگران بزرگانمان را مصادر کنند
یحیی فغانی، مترجم اثر حدیقه السعدا به فارسی نیز گفت: ضرورت نشر و بازنشر آثار شاعران و نویسندگان آئینی بسیار احساس می شود. در طول سال های متمادی آن چه در نشر آثار مذهبی به چشم می خورد، نوعی برخورد سنتی و تکراری با کتاب های مذهبی و شعر است. اما باید در نظر داشت که علاوه بر نیاز به ایجاد زیبایی بصری در نشر کتب آئینی، در بعضی موارد نیاز به تصحیح و توضیح نیز احساس می شود. او گفت: حدیقه السعدا در سبک روضه الشهدای حسین واعظ کاشفی است. که کتاب جامعی شده است. او توضیح داد: فضولی تالیف خود را نظیره و ترجمه ای از روضه الشهدا می نامد. حدیقه السعدا به برکت نام امام حسین(ع) و رتبه ادبی فضولی در سه زبان فارسی، ترکی و عربی شهرت قابل ملاحظه کسب کرده است و در محافل مذهبی خوانده می شود. او سجع دلپذیر، زیبایی های ادبی، مستند سازی روایت با کتب معتبر حدیثی و روایی و تاریخی را از جمله ویژگی های این اثر دانست. او در بخشی از صحبت های خود گفت: اگر ما قدر و منزلت بزرگان خود را ندانیم، دیگران آن ها را مصادره می کنند. امروز باید قدر و ارزش مرحوم حسین محمدزاده صدیق را بدانیم، تا دیگر کشورها این اندیشمند معاصرمان را به نام خود مصادره نکنند.
تجلیل از شاعر منظومه آپاردی سئللر سارانی
در این مراسم دکتر مرتضی مجدفر تجلیل مفاخر را کاری پسندیده دانست و درباره حسن مجیدزاده گفت: پس از انقلاب اسلامی در ایران، استاد حسن مجیدزاده متخلص به ساوالان تلاش بسیاری در راستای انتشار مجله به زبان ترکی آذربایجانی انجام دادند. ایشان از جمله اولین کسانی هستند که حدیقه السعدا را تصحیح کرده و به زبان ترکی در ایران منتشر کردند و با منظومه معروف «آپاردی سئللر سارانی» معروف شدند.
مرتضی کرامتی، دیگر سخنران این مراسم درباره استاد داوود طیب زاده و اشعار ایشان گفت: طیب زاده یکی از ستارگان درخشان و خیره کننده ی آسمان ادبیات فارسی به ویژه در زبان ترکی است. به طوریکه که شعاع پرتو و اشعه ی تابان این ستاره ی درخشان در کلیه ی نقاط آسمان ادبیات ترکی ایران و خارج از کشور به خوبی نمایان است. او ادامه داد: به علت امتیازاتی که اشعارش از حیث محتوی و ظروف (قالب شعری) دارد، از اشعار شعرای دیگر به خوبی تشخیص داده می شود. به ویژه آهنگین بودن شعر طیب زاده بر اهمیت سخنش افزوده است. او گفت: استاد طیب زاده ی مشکینی در اثر تجربیات و مهارت و مطالب مکتسبه و مطالعات دامنه دار می تواند کلام خود را در نظم و نثر استغنا بخشد و کامل نماید و مستغنی از مراجعه به مراجع معرفی نماید. مطالعه ی دیوان ده جلدی استاد در زبان ترکی و فارسی مؤید صحت این ادعا است. او ادامه داد: در اشعار طیب زاده معانی حقیقی و مجازی به خوبی از هم تشخیص داده می شود. عشق در دیوان های استاد به عشق مجازی و عشق حقیقی تقسیم می شود. عشق حقیقی تعشّق به ذات پروردگار و خداوند متعال است. عشق الهی در نظر استاد ناشی از توجه به معبود ازلی و حیرت در عظمت اوست و منظور از طرّه ی یار، اسرار الهی است نه طره ی معشوق زمینی. او ادامه داد: علاوه بر شاعری، طیب زاده مترجمی کار آمد و متبّحر و زبردست، مورخی مطّلع و بصیر و بی ملاحظه، واقف به جریانات تاریخی و محققی خستگی ناپذیر و دارای وسواس بوده که وقایع و حوادث و واقعیت ها را آنچنان درج می کند که گویی خواننده در صحنه بوده و به چشم خود وقایع را مشاهده کرده است. دیوان حافظ را به علت آگاهی از عرفان و تصوف و خط فکری حافظ و مقایسه ی افکار تابناک او با عرفای دیگر به ترکی آذربایجانی برگردانده است. ناگفته نماند استاد بعضی از غزلیات شعرای طراز اول از جمله سنایی، خاقانی، مولوی، نظامی، سعدی و حافظ را استقبال و نظیره گویی کرده است و به طور تحسین آمیز از عهده برآمده که هر خواننده ی بصیر، مطلع و نکته سنج را به حیرت واداشته است.
مدیر انتشارات قاف اندیشه ادامه داد: طیب زاده برای آن که اشعارش رونق و جلاء داشته باشد، مطالب و مفاهیم عرفانی و مضامین دلنشین را ملون و رنگ آمیزی نموده است. اشعار و آثار طیب زاده در غزل، مثنوی و قصیده دارای مفاهیم عرفانی بوده و یادآور شعرای عارف پیشه از جمله سعدی، حافظ، نظامی، مولوی، عطار، خاقانی شیروانی و خواجوی کرمانی است. طیب زاده مطالعات عمیقی در عرفان و تصوف داشت و برای مقبولیت اشعار خود و شیوایی آن مطالب عرفانی و مضامین دلپذیر متصوفه را وارد آثار خود در زبان های ترکی، فارسی و عربی کرده است.
شهرت سقا، شاعر اهل جمهوری آذربایجان، این مراسم را بی نظیر دانست و گفت: تاکنون در جمهوری آذربایجان با این دقت آثار فضولی از جمله حدیقه السعدا مورد بحث و بررسی قرار نگرفته بود و این نشان دهنده جاری بودن دانش در جمهوری اسلامی ایران است.
غلامرضا رزمی، دیگر سخنران این مراسم، حکیم فضولی را دنباله روی امیرعلیشیرنوایی دانست و آثار وی را در زبانهای فارسی، ترکی و عربی کم نظیر عنوان کرد.
شعرخوانی شعرا، تجلیل از استاد داوود طیب زاده و استاد حسن مجیدزاده (ساوالان) و رونمایی از تصویر عارفانه استاد مرحوم دکتر حسین محمدزاده صدیق از جمله دیگر بخش های این مراسم بود.
شایان ذکر است، کتاب حَدیقه السُّعداء به برکت نام امام حسین (علیه السلام) و رتبه ادبی حکیم فضولی در سه زبان عربی، فارسی و ترکی شهرت قابل ملاحظه ای کسب کرده و در محافل مذهبی خوانده می شود. از جمله ویژگی هایی این اثر فاخر، می توان به سجع های دلپذیر، مستندسازی روایت با کتب معتبر حدیثی، روایی و تاریخی اشاره کرد.
حَکیم فضولی، حَدیقه السُّعداء را در 10 باب تنظیم کرده است. باب اول: احوال انبیاء، باب دوم: بلاهایی که رسول اکرم(ص) از قریش دید، باب سوم: کیفیت وفات حضرت سید المرسلین(ص)، باب چهارم: وفات حضرت فاطمه زهرا (ع)، باب پنجم: وفات حضرت مرتضی علی(ع)، باب ششم؛ در احوالات امام حسین(ع)، باب هفتم: در احوالات امام حسین(ع)، باب هشتم؛ در شهادت حضرت مسلم ابن عقیل(ع)، باب نهم؛در بیان آمدن حسین(ع) از مکه به کربلا و باب دهم؛ جنگ امام حسین(ع) با لشکر یزید، است. کتاب در خاتمه با بیان رفتن اهل بیت (ع) به شام، مرثیه حضرت امام حسین(ع)، اظهار تولد حضرات ائمه اطهار(ع) و مناجات به پایان می رسد.
